کد مطلب:223848 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:110
مواعظ و نصایح امام
علت غائی برانگیختن و مأموریت دادن امام برای مواعظ و نصایح بنوع بشر است و لذا امام مذكر و مبشر و مبین احكام و مشعلدار هدایت و رهبر و راهنمای امت می باشد. از وظایف عمومی غیر قابل انقطاع امام علیه السلام موعظه و نصیحت است كه همیشه مانند طبیب جسمانی نبض آدمی را در دست دارد و در خور احتیاج امراض درونی و نفسانی علاج می فرماید و مراقبت تام دارد كه امت را بسر حد كمال مطلوب و غایت آفرینش خود برساند و هرچه علل و اسباب شقاوت و ركود و بدبختی و بیماری نفس قدسی آدمی است كه روح او را كدر می سازد آنها را بداروهای مواعظ و نصایح بهبودی بخشد و موانع و كدورات طبیعت را از لوح خاطر بزداید و بنور علم و معرفت توحید و ذكر و عبادات صیقلی نماید.
تمام انبیاء و تمام ائمه دین سلام الله علیهم اجمعین و همه مشعلداران هدایت و قائدین امت این راه را طی كرده و جز این سخنی نداشته اند كه بشر را از نقص بكمال و از قوه بفعل و از عالم طبیعت مادی بنشئه ی مجردات روحانی و بهشت جاودانی برسانند نهایت طرق الی الله مختلف بوده امام پیغمبر صلی الله علیه وآله وسلم و امامان همه بر یك راه و یك خط سیر با یك مشعل كه آن كتاب آسمانی بوده این راه را نموده اند - حضرت علی بن موسی الرضا ارواحنا فداه در طول دوره امامت خود لحظه ای درنگ نداشت و از مواعظ و نصایح و تذكرات لازم كه آن بآن باید بیشتر تلقین نمود دریغ نمی داشت از خاندان زن و فرزند برادران و خواهران و خویشان و سادات گرفته تا دورترین افراد حتی دشمنان چنانچه در محاوره و سخن گفتن با خلفا و دشمنان خاندان عترت یا مشركین - بت پرستان و منحرفین امام رضا علیه السلام همه جا بیان پدرانه مشفقانه مردم را بسوی حق و حقیقت بسوی خدا و یگانگی بسوی تهذیب نفس و پرورش روحانی دعوت و راهنمائی می فرمود - و می كوشیدند كه با هر كس روبرو می شوند خانه دل او را بایمان و نور توحید و علم و دانش روشن فرماید و سنن و آداب زندگی را كه هر فردی واجب است بداند باو بیاموزد و ملكات فاضله اخلاقی را تعلیم فرماید كه خود افراد مشخص خوب و بد باشند و شاید بروش پرورش دینی بسعادت ابدی برسند.
[ صفحه 240]
امام رضا علیه السلام در این راه مواعظ و نصایح بسیار دادند و حتی در كتب فقه مخصوصا طهارت و صلوات كه مقدمه عبادت و توحید و خداپرستی است توجه كنیم می بینیم هشتاد درصد روایات ابواب طهارت و صلوة و زكوة - خمس - حج - صوم و غیره از اخبار حضرت علی بن موسی الرضا علیه السلام می باشد بشرح كتاب من لایحضره الفقیه و وسایل الشیعه مراجعه شود تا صدق استنباط نویسنده ثابت گردد.
از مواعظ آن حضرت است كه فرمودند:
قال علیه السلام من علامة ایمان المؤمن كتمان السرفان الامین لایخون و لكن قد یؤتمن الخائن.
از علامت ایمان مؤمن پنهان داشتن اسرار مردم است زیرا امین و مرد باایمان خیانت نمی كند بلكه خیانت باو می كنند.
قال علیه السلام و الصبر فی البأساء و الضراء و مداراة الناس فان تودد الیهم نصف العقل و صدیق كل امرء عقله و افضل العقل معرفة الانسان بربه و عدوه جهله و صدیق الجاهل فی تعب.
شكیبائی در سختی ها و ناگوارها و مدارای با مردم در تحولات و حوادث غیر منتظره اساس نیكبختی و سعادت آدمی است زیرا دوستی با عامه و نوع دوستی نصف عقل است و بهترین مصاحب مأنوس و مفید آدمی عقل اوست و افضل عقول شناسائی خدای عالمیان است كه آدمی رابطه خود را با خالق خود بر اساس عشق و محبت و عبادت استوار و مشید گرداند و دشمن تر و بدبین تر از همه كس بانسان نادانی و جهل است كه در متاعب و مشكلات همراه و مصاحب اوست تا بپرتگاه بدبختی بیندازد.امام رضا علیه السلام می فرماید مفهوم صفح جمیل در آیه شریفه «و اصفح الصفح الجمیل» عفو كردن خطاكاران در اسائه ادب یا لغزش است كه به آنها عتاب نكنند انسان مراقب آن است كه تملك نفس داشته باشد و خود را در دایره بدیها از عتاب و دشنام و شماتت دادن و ناسزا گفتن حفظ كند و بدی های مردم را به نیكی ها پاسخ دهد و برای رضای خدا و تربیت نفس خویش بدی مردم را به نیكی عوض دهد تا خداوند بر او ببخشاید.
قال علیه السلام من رضی بالیسیر من الحلال خفت مؤنته و نعم اهله و بصره الله داء الدنیا و دواءها سالما الی دارالسلام.
فرمود هر كس راضی بحلال كم باشد زندگیش آسان گردد و برای عیال و اولادش بركت
[ صفحه 241]
و سلامت بخشد و خداوند دیده دلش را بینا كند و از دردهای دنیا و داروهای آن حفظ نماید تا بسلامت بدارالسلام بهشت جاودان برسد.
قال علیه السلام من رضی بالقلیل من الرزق قبل منه الیسیر من العمل: كسی كه راضی بروزی كم گردد عبادت ناچیز و كم او مورد قبول آستان مقدس الهی شود.
قال علیه السلام لیس لبخیل راحة و لالحسود لذة و لالملول وفاء و لالكذوب مروة.فرمود بخیل روی راحتی را نمی بیند و حسود درك لذت نمی كند و بدبین وفاء بعهد نمی بیند و دروغ گو مروت و انصاف ندارد.
قال علیه السلام یكفی لمن یرید نصحك بالنمیمة ما یجده من سوء الحساب فی العاقبة
كسی كه تو را نصیحت كند تا نمامی و آتش پراكنی نكنی از دیوان محاسبات الهی ببدی حساب گرفتار نمی شود و عاقبت آن بخیر است.
قال علیه السلام من لم نكن فیه خمن خصال لاترجوه لدنیا و لااخرة الوثاقة فی ارومة و الكرم فی طباعه و الرصافة فی خلقه و النبل فی نفسه و المخافة من ربه جل شأنه [1] .
آنكس كه پنج خصلت و صفت نداشته باشد امیدوار بسعادت دنیا و آخرت نباشد.
1 - وفاء بعهده 2 - كرم و بخشش در طبیعت 3 - عزت نفس 4 - خوف از خدای تعالی 5 - رصافت در خلق
قال علیه السلام الصمت یكسب المحبة و هو دلیل علی كل خیر فان الله یبغض القیل و القال و لقد قال رسول الله(ص) لعلی(ع) یأتی علی الناس زمان العافیة فیه عشرة اجزاء تسعة فی اعتزال الناس و واحدة فی الصمت و العابد من بنی اسرائیل یصمت عشر سنین فاذا فعل ذلك صار عابدا.
امام رضا علیه السلام فرمود سكوت و صمت موجب دوستی می گردد و راهنمای بهر خیر و خوشی است خداوند قیل و قال را دوست ندارد و حافظ بهمین موضوع توجه داشته كه گفته است:
از قیل و قال مدرسه حالی دلم گرفت
یك چند نیز خدمت پیر مغان كنم
امام استشهاد به بیان پیغمبر صلی الله علیه وآله و خطب امیرالمؤمنین علیه السلام كرده كه فرمود یا علی زمانی می آید
[ صفحه 242]
كه عصر عافیت است مردم آن عصر ده طبقه می شوند 9 - قسمت در اعتزال و انزوا می گذرانند و یك قسمت در صمت و یكی از عباد بنی اسرائیل ده سال صمت نمود و خاموش شد تا عابد شد.
قال(ع) صل رحمك و لو بشربة ماء و افضل ما توصل به الرحم كف الاذی عنه «و لاتبطلوا صدقاتكم بالمن و الاذی».
امام علیه السلام فرمود: صله ی رحم كنید و لو بقدر یك شربت آب باشد و بهترین صله رحم آن است كه نگذاری كسی آنها را اذیت كند یا خود بسختی اذیت نمائی چنانچه قرآن می فرماید: صدقات خود را بمنت گذاشتن و اذیت كردن زبانی و غیره باطل و عاطل نكنید - و حقیقت این است بسیاری از صدقات برای ترش روئی و منتگذاری قابل قبول نیست و باید از قول سعدی گفت عطایش را بلقایش بخشیدم.
قال(ع) من حاسب نفسه ربح و من غفل عنها خسرو من خاف امن و من اعتبر ابصر و من ابصر فهم و من فهم علم و افضل المال ما وقی به العرض.
امام رضا علیه السلام فرمود كسی كه حساب نفس خود را داشته باشد سود می برد و كسی كه غفلت كند زیان می برد آنكس كه از خدا بترسد ایمن است و آن كه عبرت گیرد بینا شود و آن كه بینا گردد ادراكاتش قوت گیرد و كسی كه خوب درك كند دانشمند است و بهترین مال در دنیا آن است كه سرمایه و نگهبان آبرو است.
قال(ع) المؤمن اذا غضب لم یخرجه غضبه عن حق و اذا رضی لم یدخله رضاه فی باطل و اذا قدر لم یأخذ اكثر من حقه.
مردان با ایمان چون غضب كنند در حین غضب حقی را پایمال نمی كنند و چون راضی شوند رضای خود را در باطل صرف نمی كنند و چون بتقدیر نصیب و بهره خود گیرند بیشتر از حق خود مطالبه نمی كنند. [2] .
قال(ع) النظر الی ذریة محمد(ص) عباده فقیل له یابن رسول الله العبادة فی النظر الی الائمة منكم ام جمیع الذریة؟
قال(ع) بل الی جمیع الذریة ما لم یتلوثوا بالمعاصی [3] .
امام علیه السلام فرمود نظر و نگریستن بذریه ی محمد و آل محمد صلی الله علیه و آله عبادت است یكی
[ صفحه 243]
از حضار پرسید ای پسر زاده ی پیغمبر آیا نگاه ذریه عبادت است یا مخصوص ائمه ی اطهار است؟
امام علیه السلام فرمود نگاه بشخصیت تمام ذریه آل محمد تا زمانی كه آلوده بمعاصی نشده باشند عبادت است و با این شرط توجه عموم مردم و امت پیغمبر خاتم صلی الله علیه وآله وسلم را بخصال سادات و غرایز صفات میراثی آل محمد صلی الله علیه وآله وسلم جلب فرمود كه شرح مفصل این بحث را در كتاب حضرت فاطمه زهرا (س) نگاشته ام.
قال(ع) حدالتوكل ان لاتخاف مع الله احد و حد التواضع ان تعطی الناس ما تحب ان یعطوك مثله.
فرمود میزان توكل این است از غیر خدا نترسد و میزان تواضع این است بمردم عطا كند و ببخشد آنچه را كه بیشتر دوست دارد.
قال(ع) تقلیم الاظفار یوم الثلثاء و الاستحمام یوم الاربعاء - و الحجامة یوم الخمسین و التطیب یوم الجمعه.
فرمود ناخن های خود را روز سه شنبه بگیرید و چهارشنبه استحمام كنید و پنجشنبه حجامت نمائید و جمعه عطر بزنید و پاك و پاكیزه بعبادت خدا پردازید.
تمام انبیاء و تمام ائمه دین سلام الله علیهم اجمعین و همه مشعلداران هدایت و قائدین امت این راه را طی كرده و جز این سخنی نداشته اند كه بشر را از نقص بكمال و از قوه بفعل و از عالم طبیعت مادی بنشئه ی مجردات روحانی و بهشت جاودانی برسانند نهایت طرق الی الله مختلف بوده امام پیغمبر صلی الله علیه وآله وسلم و امامان همه بر یك راه و یك خط سیر با یك مشعل كه آن كتاب آسمانی بوده این راه را نموده اند - حضرت علی بن موسی الرضا ارواحنا فداه در طول دوره امامت خود لحظه ای درنگ نداشت و از مواعظ و نصایح و تذكرات لازم كه آن بآن باید بیشتر تلقین نمود دریغ نمی داشت از خاندان زن و فرزند برادران و خواهران و خویشان و سادات گرفته تا دورترین افراد حتی دشمنان چنانچه در محاوره و سخن گفتن با خلفا و دشمنان خاندان عترت یا مشركین - بت پرستان و منحرفین امام رضا علیه السلام همه جا بیان پدرانه مشفقانه مردم را بسوی حق و حقیقت بسوی خدا و یگانگی بسوی تهذیب نفس و پرورش روحانی دعوت و راهنمائی می فرمود - و می كوشیدند كه با هر كس روبرو می شوند خانه دل او را بایمان و نور توحید و علم و دانش روشن فرماید و سنن و آداب زندگی را كه هر فردی واجب است بداند باو بیاموزد و ملكات فاضله اخلاقی را تعلیم فرماید كه خود افراد مشخص خوب و بد باشند و شاید بروش پرورش دینی بسعادت ابدی برسند.
[ صفحه 240]
امام رضا علیه السلام در این راه مواعظ و نصایح بسیار دادند و حتی در كتب فقه مخصوصا طهارت و صلوات كه مقدمه عبادت و توحید و خداپرستی است توجه كنیم می بینیم هشتاد درصد روایات ابواب طهارت و صلوة و زكوة - خمس - حج - صوم و غیره از اخبار حضرت علی بن موسی الرضا علیه السلام می باشد بشرح كتاب من لایحضره الفقیه و وسایل الشیعه مراجعه شود تا صدق استنباط نویسنده ثابت گردد.
از مواعظ آن حضرت است كه فرمودند:
قال علیه السلام من علامة ایمان المؤمن كتمان السرفان الامین لایخون و لكن قد یؤتمن الخائن.
از علامت ایمان مؤمن پنهان داشتن اسرار مردم است زیرا امین و مرد باایمان خیانت نمی كند بلكه خیانت باو می كنند.
قال علیه السلام و الصبر فی البأساء و الضراء و مداراة الناس فان تودد الیهم نصف العقل و صدیق كل امرء عقله و افضل العقل معرفة الانسان بربه و عدوه جهله و صدیق الجاهل فی تعب.
شكیبائی در سختی ها و ناگوارها و مدارای با مردم در تحولات و حوادث غیر منتظره اساس نیكبختی و سعادت آدمی است زیرا دوستی با عامه و نوع دوستی نصف عقل است و بهترین مصاحب مأنوس و مفید آدمی عقل اوست و افضل عقول شناسائی خدای عالمیان است كه آدمی رابطه خود را با خالق خود بر اساس عشق و محبت و عبادت استوار و مشید گرداند و دشمن تر و بدبین تر از همه كس بانسان نادانی و جهل است كه در متاعب و مشكلات همراه و مصاحب اوست تا بپرتگاه بدبختی بیندازد.امام رضا علیه السلام می فرماید مفهوم صفح جمیل در آیه شریفه «و اصفح الصفح الجمیل» عفو كردن خطاكاران در اسائه ادب یا لغزش است كه به آنها عتاب نكنند انسان مراقب آن است كه تملك نفس داشته باشد و خود را در دایره بدیها از عتاب و دشنام و شماتت دادن و ناسزا گفتن حفظ كند و بدی های مردم را به نیكی ها پاسخ دهد و برای رضای خدا و تربیت نفس خویش بدی مردم را به نیكی عوض دهد تا خداوند بر او ببخشاید.
قال علیه السلام من رضی بالیسیر من الحلال خفت مؤنته و نعم اهله و بصره الله داء الدنیا و دواءها سالما الی دارالسلام.
فرمود هر كس راضی بحلال كم باشد زندگیش آسان گردد و برای عیال و اولادش بركت
[ صفحه 241]
و سلامت بخشد و خداوند دیده دلش را بینا كند و از دردهای دنیا و داروهای آن حفظ نماید تا بسلامت بدارالسلام بهشت جاودان برسد.
قال علیه السلام من رضی بالقلیل من الرزق قبل منه الیسیر من العمل: كسی كه راضی بروزی كم گردد عبادت ناچیز و كم او مورد قبول آستان مقدس الهی شود.
قال علیه السلام لیس لبخیل راحة و لالحسود لذة و لالملول وفاء و لالكذوب مروة.فرمود بخیل روی راحتی را نمی بیند و حسود درك لذت نمی كند و بدبین وفاء بعهد نمی بیند و دروغ گو مروت و انصاف ندارد.
قال علیه السلام یكفی لمن یرید نصحك بالنمیمة ما یجده من سوء الحساب فی العاقبة
كسی كه تو را نصیحت كند تا نمامی و آتش پراكنی نكنی از دیوان محاسبات الهی ببدی حساب گرفتار نمی شود و عاقبت آن بخیر است.
قال علیه السلام من لم نكن فیه خمن خصال لاترجوه لدنیا و لااخرة الوثاقة فی ارومة و الكرم فی طباعه و الرصافة فی خلقه و النبل فی نفسه و المخافة من ربه جل شأنه [1] .
آنكس كه پنج خصلت و صفت نداشته باشد امیدوار بسعادت دنیا و آخرت نباشد.
1 - وفاء بعهده 2 - كرم و بخشش در طبیعت 3 - عزت نفس 4 - خوف از خدای تعالی 5 - رصافت در خلق
قال علیه السلام الصمت یكسب المحبة و هو دلیل علی كل خیر فان الله یبغض القیل و القال و لقد قال رسول الله(ص) لعلی(ع) یأتی علی الناس زمان العافیة فیه عشرة اجزاء تسعة فی اعتزال الناس و واحدة فی الصمت و العابد من بنی اسرائیل یصمت عشر سنین فاذا فعل ذلك صار عابدا.
امام رضا علیه السلام فرمود سكوت و صمت موجب دوستی می گردد و راهنمای بهر خیر و خوشی است خداوند قیل و قال را دوست ندارد و حافظ بهمین موضوع توجه داشته كه گفته است:
از قیل و قال مدرسه حالی دلم گرفت
یك چند نیز خدمت پیر مغان كنم
امام استشهاد به بیان پیغمبر صلی الله علیه وآله و خطب امیرالمؤمنین علیه السلام كرده كه فرمود یا علی زمانی می آید
[ صفحه 242]
كه عصر عافیت است مردم آن عصر ده طبقه می شوند 9 - قسمت در اعتزال و انزوا می گذرانند و یك قسمت در صمت و یكی از عباد بنی اسرائیل ده سال صمت نمود و خاموش شد تا عابد شد.
قال(ع) صل رحمك و لو بشربة ماء و افضل ما توصل به الرحم كف الاذی عنه «و لاتبطلوا صدقاتكم بالمن و الاذی».
امام علیه السلام فرمود: صله ی رحم كنید و لو بقدر یك شربت آب باشد و بهترین صله رحم آن است كه نگذاری كسی آنها را اذیت كند یا خود بسختی اذیت نمائی چنانچه قرآن می فرماید: صدقات خود را بمنت گذاشتن و اذیت كردن زبانی و غیره باطل و عاطل نكنید - و حقیقت این است بسیاری از صدقات برای ترش روئی و منتگذاری قابل قبول نیست و باید از قول سعدی گفت عطایش را بلقایش بخشیدم.
قال(ع) من حاسب نفسه ربح و من غفل عنها خسرو من خاف امن و من اعتبر ابصر و من ابصر فهم و من فهم علم و افضل المال ما وقی به العرض.
امام رضا علیه السلام فرمود كسی كه حساب نفس خود را داشته باشد سود می برد و كسی كه غفلت كند زیان می برد آنكس كه از خدا بترسد ایمن است و آن كه عبرت گیرد بینا شود و آن كه بینا گردد ادراكاتش قوت گیرد و كسی كه خوب درك كند دانشمند است و بهترین مال در دنیا آن است كه سرمایه و نگهبان آبرو است.
قال(ع) المؤمن اذا غضب لم یخرجه غضبه عن حق و اذا رضی لم یدخله رضاه فی باطل و اذا قدر لم یأخذ اكثر من حقه.
مردان با ایمان چون غضب كنند در حین غضب حقی را پایمال نمی كنند و چون راضی شوند رضای خود را در باطل صرف نمی كنند و چون بتقدیر نصیب و بهره خود گیرند بیشتر از حق خود مطالبه نمی كنند. [2] .
قال(ع) النظر الی ذریة محمد(ص) عباده فقیل له یابن رسول الله العبادة فی النظر الی الائمة منكم ام جمیع الذریة؟
قال(ع) بل الی جمیع الذریة ما لم یتلوثوا بالمعاصی [3] .
امام علیه السلام فرمود نظر و نگریستن بذریه ی محمد و آل محمد صلی الله علیه و آله عبادت است یكی
[ صفحه 243]
از حضار پرسید ای پسر زاده ی پیغمبر آیا نگاه ذریه عبادت است یا مخصوص ائمه ی اطهار است؟
امام علیه السلام فرمود نگاه بشخصیت تمام ذریه آل محمد تا زمانی كه آلوده بمعاصی نشده باشند عبادت است و با این شرط توجه عموم مردم و امت پیغمبر خاتم صلی الله علیه وآله وسلم را بخصال سادات و غرایز صفات میراثی آل محمد صلی الله علیه وآله وسلم جلب فرمود كه شرح مفصل این بحث را در كتاب حضرت فاطمه زهرا (س) نگاشته ام.
قال(ع) حدالتوكل ان لاتخاف مع الله احد و حد التواضع ان تعطی الناس ما تحب ان یعطوك مثله.
فرمود میزان توكل این است از غیر خدا نترسد و میزان تواضع این است بمردم عطا كند و ببخشد آنچه را كه بیشتر دوست دارد.
قال(ع) تقلیم الاظفار یوم الثلثاء و الاستحمام یوم الاربعاء - و الحجامة یوم الخمسین و التطیب یوم الجمعه.
فرمود ناخن های خود را روز سه شنبه بگیرید و چهارشنبه استحمام كنید و پنجشنبه حجامت نمائید و جمعه عطر بزنید و پاك و پاكیزه بعبادت خدا پردازید.
[1] اعيان الشيعه ص 192 ج 4 - وفات الرضا ص 22.
[2] بحار الانوار ص 206 ج 17.
[3] روضة الواعظين فتال ص 234.